آرامگاه فردوسی مشهد

آرامگاه فردوسی یکی از جاذبه های توریستی مشهد

شهر مشهد که سالیانه میزبان میلیون ها زائر و گردشگر است، جاذبه های توریستی فراوانی را علاوه بر حرم مطهر امام رضا(ع) داراست. این موضوع مزید بر علت شده تا سفر به مشهد هم فال باشد، هم تماشا. زائرین برای زیارت از امام رضا(ع) می آیند و از جاذبه های متفاوت و تاریخی این شهر نیز بازدید می کنند. آرامگاه فردوسی یکی از جاذبه های توریستی مشهد است که گردشگران بسیاری را تا 20 کیلومتری مشهد می کشاند.

یکی از آرزو های دوست داران ادبیات ایران ، دیدار از آرامگاه بزرگ مرد حماسه و ناجی تاریخ ادبیات ایران زمین، ابوالقاسم فردوسی است. آرامگاه فردوسی حماسه سرای بزرگ زبان پارسی ، در20 کیلومتری مشهد مقدس در شمال بزرگراه مشهد  قوچان و شهر طوس قرار گرفته که مورد تکریم بسیاری از زائرین مرقد امام هشتم حضرت امام رضا(ع) است، ساخت آرامگاه فردوسی نیز همچون دوران زندگیش پر از فراز و نشیب بود. بنای آرامگاه فردوسی یکی از زیباترین مقبره‌های ایران است که در طول زمان تغییرات زیادی کرده است و معماران بزرگی برای طراحی بنای مقبره شاعر بزرگ ایران طرح‌هایی ارائه کرده‌اند، با سایت زواران همراه باشید تا این بنای زیبا را بهتر بشناسیم و با حقایق آن آشنا شویم.

تاریخچه آرامگاه فردوسی مشهد

پیکر فردوسی را به دلیل شیعه بودن به قبرستان راه ندادند و به همین دلیل در باغ شخصی خود او، در شهر تابران توس دفن شد. در مقدمه شاهنامه بایسنقری ساختن اولین مقبره برای فردوسی را به «ارسلان جاذب» نسبت داده‌اند. صدسال بعد از مرگ فردوسی این بنا همچنان برپا بود و در حمله غزنویان بنا آسیبی ندید. در سال ۶۴۱ هجری قمری، «امیر مغول» تصمیم گرفت تا برای بنای قلعه‌ای در طوس، آرامگاه را ویران کند و از مصالح آن در ساخت قلعه استفاده کند. در دوران حکومت «غازان خان» شخصی به نام «امیر ایسن قتلغ» ساختمانی در نزدیکی مقبره بنا کرد و خانقاهی هم در کنار آن قرار گرفت. قبل از به پایان رسیدن این بنا، امیر ایسن درگذشت. تا نیمه دوم قرن هشتم، آرامگاه فردوسی در کنار قبر محمد غزالی و معشوق توسی در بخش شرقی توس بود. عبیدالله خان ازبک در حمله به خراسان، بنا به تعصبی که بر ضد شیعیان داشت، دستور ویرانی آرامگاه فردوسی را داد. خانیکوف، «پژوهشگر و کنسول روس» در بازدید از توس، نشانی از آرامگاه ندید؛ اما با نگاهی به گزارش کرزن انگلیسی، آرامگاه فردوسی تا حدود سال ۱۲۵۴ هجری شمسی آشکار بوده است، اما پس از آن، گندمزاری روی آن را پوشاند. عبدالوهاب آصف الدوله (والی خراسان) از طرف ناصرالدین‌شاه به جستجوی آرامگاه فردوس رفت و با راهنمایی چند فرانسوی که از توس دیدن کرده بودند، موفق به پیدا کردن آرامگاه شد. تصمیم ساخت بنایی باشکوه و درخور فردوسی گرفته شد و تا شروع ساخت بنایی عظیم، دو اتاق به‌صورت موقت نزدیک آرامگاه فردوسی بنا شد. محمدتقی بهار با تحریک حس وطن‌پرستی رضاشاه از او خواست تا بنای آرامگاه فردوسی را ترمیم کند و ساختمانی باشکوه در این منطقه با کمک‌های ملی بسازد. به پیشنهاد «ارباب کیخسرو شاهرخ» (نماینده زرتشتیان در مجلس)، انجمن آثار ملی برگه‌هایی چاپ کرد تا از طریق آن برای کمک مالی یا قرعه‌کشی برای ساخت آرامگاهی شایسته فردوسی، اطلاع‌رسانی شود و از مردم خواسته شد تا در این رویداد کمک کنند. تیمورتاش (دولتمرد ایرانی در عصر قاجار و پهلوی)، پیشنهاد بازسازی آرامگاه فردوسی را در مجلس پیشنهاد داد. کیخسرو شاهرخ مامور شد تا محل دقیق دفن فردوسی را پیدا کند، در آن زمان محل دفن فردوسی در باغی با مالکیت «حاج میرزا محمدعلی قائم‌مقام التولیه» بود. مالک باغ، این باغ را به رضاشاه پیشکش کرد و رضاشاه هم باغ را برای ساخت مقبره به انجمن واگذار کرد. «ارنست امیل هرتسفلد» (باستان‌شناس آلمانی) و کریم طاهرزاده بهزاد پیشنهاد طراحی مقبره را رد کردند و سرانجام طراحی این بنا به مسابقه گذاشته شد. نکته جالب اینجا است که خود هرتسفلد و طاهرزاده بهزاد در این مسابقه شرکت کردند و در کنار آن‌ها افرادی نظیر آندره گدار، نیکلای مارکف دیده می‌شدند. طرح طاهرزاده بهزاد در سال ۱۳۰۷ تصویب شد که سبک معماری آن، به سبک سرستون‌های هخامنشی بود. طرح بهزاد در میانه کار متوقف شد و از گدار فرانسوی خواستند که طرحی برای آرامگاه بزند. گدار از فرانسه طرحی فرستاد. تیمورتاش با اصرار طرح گدار را تغییر داد و سقفی هرمی بر بنا افزود. انجمن با این تصمیم تیمورتاش مخالفت کرد و بر این باور بود که سقف هرمی یادآور معماری مصر است.

بار دیگر از طاهرزاده دعوت به عمل آمد تا طرحی جدید با در نظر داشتن طرح گدار ارائه دهد. طاهرزاده سقف پلکانی را جایگزینی مناسب برای سقف هرمی دانست. نقشه جدید آرامگاه در سال ۱۳۱۲ تصویب شد و با نظارت حسین لر زاده در سال ۱۳۱۳ به پایان رسید. این بنا بعدها دچار نشست شد و بازسازی و تعمیر آن به هوشنگ سیحون واگذار شد.

بازسازی بنا در سال ۱۳۴۷ به پایان رسید. مساحت مجموعه آرامگاه فردوسی امروز برابر با ۶ هکتار است که دربردارنده باغ آرامگاه، استخر، یادبود فردوسی، ساختمان اداری، کتابخانه، موزه و آرامگاه شاعر بزرگ مهدی اخوان ثالث است. تندیس ضلع جنوبی مجموعه که حکیم ابوالقاسم فردوسی را نشان می‌دهد، اثر ابوالحسن صدیقی است که در جلوی استخر قرار دارد.

ساختمان آرامگاه مساحتی برابر با ۱۰۴۳ مترمربع دارد و از همه سمت پلکان دارد. ساختمان بنا به شکل مکعب است و ارتفاعی برابر با ۱۸ متر دارد.

در سمت غربی بنا دری است که قبل از بازسازی، ورودی اتاق آرامگاه بود و در سمت شرقی هم دریچه‌ای بود که بعد از بازسازی و انتقال مدفن به زیرزمین، بسته شد. در چهار طرف بنای مکعبی شکل، الواح مرمری به‌اندازه ۱٫۵ در ۴ متر دیده می‌شود که سروده‌های شاهنامه بر روی آن تراشیده شده است. این اشعار ۱۲ بیت هستند. برای ورود به بخش درونی آرامگاه باید از جبهه غربی وارد شد. پله‌های شمالی و جنوبی به زیرزمین و اتاق مدفن می‌رسند. روی دیوار پله‌ها، ۶ نقش برجسته سنگی دیده می‌شود که قبل از بازسازی در دو طرف اتاق مدفن قرار داشت. این نقوش برجسته شامل داستان‌هایی ازجمله جنگ رستم، جنگ ایرانی‌ها و تورانی‌ها، نبرد رستم و سهراب می‌شود. در بخش میانی آرامگاه سنگ‌قبری از جنس مرمر با ابعاد یک متر در یک و نیم متر و ارتفاع نیم متر دیده می‌شود که محل دفن شاعر بزرگ ایرانی است. روی سنگ‌قبر با خط نستعلیق نوشته شده است:

به نام خداوند جان و خرد. این مکان فرخنده، آرامگاه استاد گویندگان فارسی‌زبان و سراینده‌ داستان‌های ملی ایران، حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی است که سخنان او زنده‌کننده‌ی کشور ایران و مزار او در دل مردم این سرزمین جاویدان است.

در سال ۱۳۸۴ بر اساس تصمیم دکتر بهروز احمدی، استراحتگاه و چایخانه آرامگاه، به موزه فردوسی تبدیل شد. در این موزه اشیایی با عناوین مختلف نگه‌داری می‌شود که ازجمله آن‌ها باید به آثار سنگی دوران پیش‌ازتاریخ کشف‌شده در دشت توس، سفالینه‌های دوره اسلامی، سکه‌های دوره اسلامی و تنگ‌ها، عطردان ها و پیه‌سوزها اشاره کرد.

در محوطه آرامگاه، مهدی اخوان ثالث شاعر مشهور ایرانی به خاک سپرده شده است، اخوان ثالث در سال ۱۳۶۹ از دنیا رفت و در نزدیکی مقبره فردوسی به خاک سپرده شد. مزار این هنرمند در بخش غربی مجموعه قرار دارد و تندیسی از او هم در بالای سنگ‌قبر دیده می‌شود.

تاریخ انتشار : 1397/08/24