رسم و رسوم ماه محرم

رسم و رسوم محرم در ایران

هر سال با آغاز ماه محرم در سراسر کشور عزیزمان گرد غم می نشیند و تمامی مسلمانان می کوشند با انجام عزاداری و رسم و رسوم مربوطه با آن امام رئوف تجدید پیمان و همدردی کنند. در تمام شهرها پرچم های سیاه به نشانه عزاداری برافراشته می شود و مساجد و تکایا حال و هوای خاصی پیدا می کنند. فرقی نمی کند در کدام شهر زندگی کنید، هر شهری برای عزاداری در محرم آداب و رسوم خاص خود را دارد که این عزاداری ها ریشه تاریخی داشته و از سالیان دور انجام می شده. در این مطلب از سایت زواران با رسم و رسوم شاخص برای عزاداری های ماه محرم در برخی از شهرهای کشور آشنا می شوید.

محرم یکی از بهترین زمان سفر به مشهد در مناسبت های مذهبی می باشد. اگر در این ماه عزیز قصد سفر به مشهد را دارید بهتر است هرچه سریعتر با مشاوران زواران تماس گرفته و هتل یا هتل آپارتمان مورد نظرتان در مشهد را رزرو کنید.

آیین تشت گذاری

آئین تشت گذاری از رسم هایی ست که در آذری زبانان مقیم استان مازندران رواج دارد. این آئین در آستانه ماه محرم در نقاط مختلفی که آذری زبانان سکونت دارند با برنامه ریزی و سوز و گداز برگزار می شود. به طور کلی سنت تشت گذاری آذری ها قدمتی 600 ساله دارد، اما در مازندران قدمت آن در مناطق مختلف متفاوت است به گونه ای که در قائم شهر به حدود نیم قرن و در بهشهر حدود صد سال پیشینه دارد. فلسفه برگزاری آئین تشت گذاری به واقعه کربلا باز می گردد، به زمانی که کاروان امام حسین (ع) با کاروان یزید بن معاویه به فرماندهی حربن یزید ریاحی برخورد می کند به دلیل اینکه لشکر حر از لشکر امام حسین(ع) تقاضای آب می کنند ، امام دستور می دهند تا در تشت های مختلف آب بریزند تا لشکریان و اسب های دشمن سیراب شوند و آذری های مازندران با برگزاری این آیین به یاد وفاداری این امام بزرگوار افتاده و عزاداری حسینی را به طور رسمی چند روز پیش از ماه محرم آغاز می کنند.

نخل گردانی

یکی از آیین‌های ماه محرم در ایران که در شهر یزد، برگزار می‌شود. آیین نخل برداری یا به قول یزدی‌ها نقل برداری یکی از آیین‌های باشکوه است که برگزاری آن نه فقط در یزد که در بیشتر شهرهای مرکزی ایران برگزار می شود و حال و هوای معنوی زیبایی در شهر بوجود می آورد. نخل به عنوان تابوت امام حسین(ع) شناخته می‌شود که چوب بست بزرگی به شکل برگ درخت است، اما شباهتی به برگ درخت خرما ندارد و بیشتر نمادی‌ از آن است. برای تزئین نخل فراخوانی در محلات داده می‌شود و هر خانواده‌ برای تزئینش یا پول می‌دهد یا پارچه‌های رنگی یا چیزهای دیگر. سرتاسر نخل را با پارچه سیاهپوش می‌کنند و از آن ده‌ها شمشیر، قمه و خنجر آویزان می‌کنند. بعد از این تزئینات نخل چندین تن وزن پیدا میکند، بنابراین آنهایی که بدنی ورزیده و آماده تر دارند بسیج می شوند و نخل را به دوش می‌کشند و آنهایی که نذر یا قربانی‌ داشته باشند پای نخل می‌دهند.

آیین مشعل گردانی

قدمت مشعل گردانی به 500 سال قبل برمی گردد و از آیین های سنتی عزاداری در مناطق مرکزی و جنوبی ایران به حساب می آید که بیشتر در میان عرب ها رواج دارد. علاوه بر مراکز عرب نشین، شهرهایی مانند قم، شهر ری و اردکان یزد نیز این سنت را گرامی می دارند. در گذشته از مشعل های هیزمی در اجرای این سنت استفاده می شد اما چند صباحی است که مشعل های گازسوز جایگزین نوع قدیمی آن شده اند. زمان اجرای این مراسم در نقاط مختلف ایران با یکدیگر تفاوت دارد. برخی هیات های عزاداری در دهه ی ابتدایی ماه محرم مشعل گردانی می کنند تا یادآور شروع این ماه باشد، برخی نیز مراسم را در روز هشتم ماه، به مناسبت رسیدن امام و یارانش در این روز به زمین کربلا اجرا می کنند.

آیین هزاران گوسفند قربانی

زنجان با اینکه شهر پرجمعیتی نیست، ولی یکی از پرجمعیت‌ترین دسته‌ها در روز هشتم ماه محرم در آن به راه می‌افتد. دسته ای که بر خلاف دسته های رایج در ماه محرم نه در آن از علم‌کشی خبری هست و نه از زنجیر‌زنی و طبل و دهل، این دسته بزرگ در حسینه اعظم زنجان توقف می‌کند و عزاداران که  گاه از شهرهای ترک زبان دیگر به آن پیوسته‌اند، تنها زیرلب شعرها و نوحه‌های سنتی را زمزمه می‌کنند. چیزی که این دسته را متفاوت از هردسته دیگری میکند زیادی نذورات و چندین هزار گوسفندی است که در آن قربانی می‌شود و به عبارتی قتلگاه گوسفندان است!  این مراسم در عصر روز هشتم محرم در حسینه اعظم زنجان که در  محله‌ای معروف به «سیدلر» واقع شده ، برگزار می‌شود.

آیین بیل زنی

یکی از روایت های نقل شده از حادثه کربلا این چنین می گوید که طایفه بنی سعد، سه روز پس از وقوع حادثه ی عاشورا، به صحرای کربلا رسیده و پیکر مطهر شهدای این نبرد را دفن می کنند. این روایت، در بخشی از عزاداری های ماه محرم که در جنوب خراسان برگزار می شود، اثر گذاشته و در نتیجه ی آن آیین سنتی بیل زنی در ادای احترام به این افراد شکل گرفته است. بنا به اعتقادات مردم این منطقه، بیل هایی که در این مراسم مورد استفاده قرار می گیرند، متبرک هستند و برکت و رزق و روزی حلال را برای محصولات و کار آن ها به ارمغان می آورند. قدمت این آیین احتمالا به سیصد سال پیش باز می گردد. هیات های عزاداری به هنگام اجرای این مراسم به دو دسته ی 15 نفره تقسیم می شوند. افرادی که بیل در دست دارند به صورت دایره وار، بیل های خود را به سمت آسمان برده و تیغه ی بیل ها را به هم می زنند.

آیین گل مالی

از زمان های قدیم در بین لرها رسم بوده که هر وقت عزیزی از دست می‌رود مردم در سوگش شانه‌هایشان را گل بمالند. رسمی که به روزهای محرم و صفر هم گره خورده است. شون کز‌ها یا آنهایی که غمی دارند برای نشان دادن غم و اندوه‌شان در روزهای محرم شانه‌هایشان را گل می‌مالند.  به این ترتیب که یک روز قبل از محرم خاک پاک و بی‌غل و غش آماده می‌شود. آن را الک می‌کنند و جلوی تکایا روی زمین می‌ریزند، ، بعد با آجر دور خاک دایره‌ای درست می‌کنند و نیمه‌های‌های شب عاشورا داخلش آب و گلاب می‌ریزند. مردها تمام سر و بدنشان را گل مالی میکنند و زن‌ها آن را به لباس و چادرشان می‌مالند و تا ظهر عاشورا این رسم ادامه پیدا می‌کند. این رسم بین خرم آبادی ها، کرمانشاهی ها، ایلامی ها و حتی بین لرهای پایتخت پابرجاست.

آیین سقایی

یکی از قدیمی ترین رسوم عزاداری در ایران که هنوز هم در تاسوعا و عاشورا پابرجاست، آیین سقایی همدانی‌ هاست. در این آیین مردان سیاهپوش و جام به دست در خیابان ها با لباس های گل اندود عزاداری می‌کنند. سقایان از معدود گروه‌های عزاداری هستنند که هنوز لباس عزاداری به تن می‌کنند و تنها، ذکر سقایی می‌گویند. سقایان در روز عاشورا کاسه‌ها و کشکول‌هایی که نماد مشک است را پر از سیب‌های سرخی می کنند که این سیب ها نذر کسانی ست که به مرادشان رسیده اند. از دیگر رسوم سقاها در شب قبل تاسوعا این است که به نیت عباس نان و ماست خیرات می‌دهند و صبح عاشورا به نیت علی اصغر شیر گرم پخش می‌کنند.

حرکت به سمت قدمگاه

مردم عزادار شهر بندرعباس صبح تاسوعا تابوت‌هایی را از حسینیه‌ها بیرون می‌آورند و از شهر خارج می‌کنند تا به طرف قدمگاهی که مردم معتقدند به حضرت علی (ع ) منسوب است، ببرند. اهالی بر این باورند که با رقص دجله به طرف این قدمگاه حرکت نمادین فرزند به سوی پدر و دیدار با او انجام می‌شود.

آیین چهل منبران

رسم چهل منبران یا چهل منبر، از رسوم ثبت شده در آیین های عاشورایی است و در مناطق مختلفی مانند گلستان، اصفهان و لرستان به جای آورده می شود. در این آیین، خانه هایی که مجلس روضه در آن ها برگزار شده، در مقابل درب خود منبرهایی بر پا کرده و مردم برای ادای نذر خود شمع هایی در آن ها روشن می کنند. تعداد این شمع ها که منبر به منبر روشن می شوند، باید به عدد چهل برسد و افراد به هنگام روشن کردن هر شمع حاجات و خواسته های خود را بیان می کنند.
در خرم آباد لرستان اما شیوه ی اجرای این مراسم متفاوت است و بیشتر توسط زنان اجرا می گردد. عزاداران در احترام به یاد حضرت زینب که از کربلا تا شام چهل منزل را پشت سر گذاشت، چهل منبر را طی می کنند و در انتها به همان امامزاده ای باز می گردند که مراسم را از آن جا آغاز کرده اند. این زنان در عصر روز تاسوعا، صورت خود را با پارچه ای پوشانده و در حین اجرای مراسم روزه ی سکوت می گیرند. 

تاریخ انتشار : 1398/06/25